«Шууялдая буряадаараа» хори аялгаар
Ород Уласта ажаһуудаг арадуудай эдеэ хоол тухай “Шууялдая буряадаараа” гэһэн дамжуулга Юрэнхылэгшын соёлой үүсхэлнүүдэй грантын туһаламжаар Буряад ФМ радио, ВАРК хоёр хамтаран бүтээбэ.
КЕРЕКИ
К 2010 ГОДУ ОСТАВАЛОСЬ ВСЕГО 4 ЧЕЛОВЕКА
КОЛБАСА ПАВАЛЙААН.
Чигчи. Эрхим хүндэтэ дорогиенууд радиошагнагшад, йат, йатты! Хүндэтэ миний һургуулиин нүхэд, йат, йатты! Хүндэтэ минии һургуулиин багшанар, йат, йатты! Хүндэтэ миний Гүүглэй Мэргэн багша, йат! Йатты, минии дорогиенууд!
Гүүглэй. Йатты, эрхим хүндэтэ радиошагнагшад! Сайн байнуу, йатты, минии бишыхан бамбагар нүхэр! Шимни намаяа үдэр бүри гайхуулжа, хөөрүүлжэ байдагши! Зай, мүнөөдэрэймнай дамжуулгын түсэб КЕРЕК арадай заншалта хоол тухай гү?
Чигчи. Угадаалаат, багша! Яажа таагаабта, хэлэжэ үгыт даа!
Гүүглэй. Ши юун гэжэ бодонобши, яагаад тааһыем?
Чигчи. Таанад дахинаа Штирлицээ включалва гүт!
Гүүглэй. Не думай о секундах свысока, наступит время, сам поймешь, наверное. Свистят они как пули у виска, мгновения, мгновения, мгновения…
Чигчи. Йат гэжэ керек хэлэн дээрэ мэндэшэлгэ дуулаад ойлгобо гүт, багша?
Гүүглэй. Ямар сообразительна хүбүүмши, Чигчи.
Чигчи. Эсэгэеэ дууряажа сообразительна.
Гүүглэй. Нээрээшье, тиимэ даа. Эсэгэтэйшни һайн танил байхаб. Эсэгэшни уран зохёолшо, уран зурааша, театрай найруулагша, хүгжэмэй уран зохёолшо, ирагуу найрагша, профессор, доцент, доктор!
Чигчи. Табан үхибүүдэй эсэгэ!
Гүүглэй. Во-во! Табан бэрхэ үхибүүдэй эсэгэ!
Чигчи. Манай аба олон юумэ мэдэхэ, таанад шэнги башковита хүн! Үсэгэлдэр маанадта КЕРЕК арад тухай хөөрөө юм. Мүнөө таанадта, радиошагнагшадта хөөрэхэм гү?
Гүүглэй. Хөөрэжэ үгыт маанадтаа КЕРЕК арадууд тухай.
Чигчи. Иимэ нэгэ урданай керек арадай дуу оложорхёоб! Шагнагты даа, хүндэтэ радиошагнагшад!
https://arctic-megapedia. com/blog/2020/12/11/muzyka-kerekov/
Народная музыка кереков. «Личная песня Вэчыкальгана»
Чигчи. Таанар даже не представляете, КЕРЕК арад гэжэ мүнөө сагта почти үгы болошоо. Керек яһатанби гэжэ мүнөөдэр дүрбэн лэ хүн өөрыгөө нэрлэдэг.
Гүүглэй. Тиимэ, тиимэ, би энээн тухай дуулаа һэмби. Бишни саашань хөөрэжэ үгэһүү! Керек хэлэн чукотско-камчатска бүлэ палеоазиин бүлгэмдэ ородог. Коряк хэлэнтэй түрэл ойро юм. 20- зуун жэлдэ керек хэлэн чукча хэлэн соо шэнгэжэ худхагдаад үгы болошоо. Мүнөө үлэһэн 10 керек хүнүүд чукча хэлэн дээрэ дуугардаг. 1991 ондо һүүлшын гурбан хүн керек хэлэн дээрэ зугаалдаг байгаа юм. Иван Увагыргын, Николай Етынкэу, Екатерина Хаткана гурбан.
Чигчи. Тиигээд, абамнай үшөө иигэжэ хөөрөө: “Керекууд өөһэдыгөө АНКАЛГАККУ гэжэ, “Далай шадарай арад”, “народ у моря”, гэжэ нэрлэдэг байгаа юм. ХХ зуун жэлэй табяад онуудаар 100 керекууд байгаа юм. 2002 ондо 8 хүн үлөө. 2010 ондо 4 хүн. ” Ямаршье уйдхартай юм, багша! Иижэ целый арад, народ үгы болошохо гэжэ!
Гүүглэй. 2010 он хүрэтэр үлэһэн 4 керекууд Чукотско автономно округай, Берингов аймагай Хатырка тосхондо ажаһуудаг байгаа. Мүнөө тэдэ дүрбэн мэндэ юм гү, үгы гү, мэдэнэгүйб. Зай, Чигчи, не падай духом. Давай, мүнөө на зло всем врагам, керек арадай нэрэ дээшэнь үргэжэ, хүн зондо, дэлхэйн арад түмэндэ мэдүүлжэ дуулгажа, керек арадые дурсажа, керек арадай заншалта хоол манай радио-шагнагшадтаа хөөрэжэ үгэе. Мүнөө танай анхаралда эртэ урдын керек дуу шагнажа абагты. Ехэ һонин дуун юм.
Чигчи. Тиимэ, зүб хэлэбэт. Керек арадай заншалта хоол мүнөө Гүүглэй багша, шеф-тогоошонтой хэжэ туршахамнай, заажа-харуулжа үгэхэбди. Таанад рецептыень бэшэжэ абагты. Карандаш блокнодоо бэлдэгты.
Гүүглэй. Колбаса по керекски! Нэрэнь ПАВАЛЙААН.
Чигчи. Так, бэшэжэ абая, повторите, багша!
Гүүглэй. Павалйаан!
Чигчи. Бү яарыт даа, по слогам хэлыт даа!
Гүүглэй. ПА!
Чигчи. Па!
Гүүглэй. Вал!
Чигчи. Вал!
Гүүглэй. Йаан! Хоёр АА!
Чигчи. Хоёр АА! Все, бэшээб. Павалйаан! Хоёр АА! Ингредиентнүүд?
Гүүглэй. Ингредиентнүүд гү! Волшебнэ холодильниг соошни навряд ли байха иимэ ингредиентнүүд!
Чигчи. Хэлэжэ үгыт, может, хэн мэдэбэ, олдожошье магад!
Гүүглэй. Ну-ну, проверим.
Чигчи. Та намайе интриговалжа эхилбэт! Хэлыт даа, түргөөр, бү муушалыт!
Гүүглэй. Зай, холодильниг соош хайлгана шубуунай мяхан бии гү?
Чигчи. Хайлгана?! Хайлгана гэжэ юун шубуун бэ?
Гүүглэй. Чайка.
Чигчи. Одоол мэдэнэгүйб! Хаража үзэел.
Гүүглэй. Хайлгана шубуунай мяхан үгы бол, сахали шубуунай мяхан тааража болохо.
Чигчи. Сахали шубуун юун шубуун юм? Ородоор юун гэжэ нэрэнь юм?
Гүүглэй. Морская чайка!
Чигчи. Сахали – морская чайка? А ХАЙЛГАНА – ямар чайка юм? Пресноводная гү?
Гүүглэй. Хайлгана сахали хоёр чайканууд. Нэгэнь, хайлгана, томо бэетэй, нүгөөдэнь, сахали, бага бэетэй, хара тархитай.
Чигчи. А, хайлгана шубуун, томо бэетэй чайка, хяак-хяак-хяак гэжэ тархяараа һэжэржэ, гру-гру-гру, – гэжэ хашхаржа байдаг шубууд гү, мэдэхэб-мэдэхэб!
Гүүглэй. Ямар адляар дууряанабши!
Чигчи. А сахали иигэжэ дуугардаг, - аак-аак-аак! Иик-иик-иик! Кяак-кяак-кяак!
Гүүглэй. Керекүүдэй иимэ нэгэ һонин абяатай, һонин дуутай хүгжэм шагналши! Наигрыш на халхасинхайнанъан!
https://arctic-megapedia. com/blog/2020/12/11/muzyka-kerekov/
Народная музыка кереков. Наигрыш на халхасинхайнанъан
Чигчи. О, энэнь ямар инструмент юм? Яана бэ, үлеэнэ гү, эшхэрнэ гү?
Гүүглэй. Наигрыш на халхасинхайнанъан! Сахали шубуунай үдэ – чаячье перо. Информаци шагнажа абагты! Все пищалки и свистки кереков являлись прежде всего охотничьими манками, но могли выступать и как собственно музыкальные инструменты; это язычковая пищалка из пера кр. птицы – халгасин уйупчанан; ленточная пищалка между 2 брусками – утусин уйупчанан; свисток из полого стебля травы, закупоренного с одного конца и срезанного наискось с другой, – уйупчанан (иногда его делали из гильзы или тальниковой ветки) ; двуязычковая пищалка из бересты – халгасин хайнанан.
Чигчи. Оригинально! А битнай тоже шадахаб иигэжэ дуу гаргажа! Шагнагты даа! Фршф-фффр-шшшш-ффффоу! Фршф-фффр-шшшш-ффффоу!
Гүүглэй. Артист! Ямар талаантай хүбүүн гээшэбши! Томо болоод, театрта артистаар хүдэлхэ болоош! Хүүхэлдэйн театр соо чайкануудые гоёор наадахаш, элдэб амитадай дуу дууряажа, баахалдайн бурхираан, хандагайн мөөрөөн, шонын уляан!
Чигчи. Үгы даа, багша, юу ямар үшөө хүүхэлдэйн театр гэжэ. Намтай намгүйгөөр как-нибудь бэеэ тэжээжэ байнааб даа хүүхэлдэйн театр!
Гүүглэй. Зай, Чигчи, холодиьниг соош сахали гү, али хайлгана шубуунай мяхан олдохо гээшэ гү?
Чигчи. Олооб, олооб! Вот энэ томо бэетэй, ута далитай хайлгана байна. Даже хоёр хайлгана. Нэгэнь эрэ, нүгөөдэнь эмэ.
Гүүглэй. Ши яажа ойлгобош, ямарынь эрэ, ямарынь эмэ гэжэ?
Чигчи. Интуица!
Гүүглэй. Ай-хөөрхы! Иимэ хурса интуицатай хүниие түрүүшынхиеэ хаража байнаб.
Чигчи. Хаража абагты. Үшөө нэгэ шубуу олобоб. Сахали! Харыт, сахали хэбтэжэ байна. Морская чайка гэжэ дали дээрэнь бэшээтэй байна.
Гүүглэй. Зай, тэрэ сахали шубуугаа наашань гаргажархи.
Чигчи. Гаргааб.
Гүүглэй. Үбшэжэ хотоотыень гаргажархи.
Чигчи. Хотонь хооһон бэшэ лэ. Дүүрэн жэжэхэн загаһад байна.
Гүүглэй. Хотыень сэбэрлэжэрхи, угаажархи.
Чигчи. Сэбэрлээб. Угаагааб.
Гүүглэй.
Чиста и кристальна
Природа твоя.
К тебе возвратиться
Хотел бы и я.
Отважный и мудрый
Живёт здесь народ.
Зверей промышляет,
Оленей пасёт.
Чигчи.
Страна синих сопок,
Седого тумана.
Чукотка тот край,
Где не терпят обмана.
Друзьям всегда рада,
Гостей привечаешь.
На доброе слово
Добром отвечаешь.
Гүүглэй. Зай, бэрхэш, хүбүүн! Надувай!
Чигчи. Ямар юумэ надувай?
Гүүглэй. Тэрэ хотоотоео!
Чигчи. Шарик шэнги гү?
Гүүглэй. Во-во, үлеэ, үшөө үлеэ. Пүлхытэрнь үлеэ. Болоо, болоо. Зай, тиигээд хатаажархие.
Чигчи. Хэдэн минута хатаахабибди?
Гүүглэй. Таба-зургаан минута хатаажа ерээд, досоонь шубуудай үндэгэ заливадлахабди.
Чигчи. Ямар шубуудай үндэгэ? Тахяагай гү?
Гүүглэй. Какой үшоо тахяагай! Кайра шубуунай, гагара шубуунай, чайкануудай үндэгэ заливаадлаад, шанахабди.
Чигчи. Ямар шубууд гээбта даа?
Гүүглэй. Кайра, гагара, чайка-сахали шубуудай үндэгэ хэрэгтэй!
Чигчи. Таак, кайра-кайра. . . таак, индюгэй үндэгэ байна. . . галуунай. . . страусай байна. . . попугайеэ. . . борбилоогой байна. . . бүргэдэй. . . крокодилой байна. . . могойн үндэгэ хэрэгтэй гү?
Гүүглэй. А, болоноо-болоно! Наашань үгэжэрхи!
Чигчи. Пошутил!
Гүүглэй. Артист!
Чигчи. Кукольно!
Гүүглэй. Циркын артист!
Чигчи. Клоун гү?
Гүүглэй. Зай, олдобо гү, кайрын үндэгэ?
Чигчи. Во, олооб! Энэ, харыт! Нэгэн, хоёр, долоо, арбан табан үндэгэ. Скорлупаа дээрэнь “мадэ ин кайра” – гэжэ бэшэнхэй байна. Значит, зүб. Кайра шубуунай 15 үндэгэ олдобо.
Гүүглэй. Бэрхэш даа, Чигчи. холодильнигшни бэрхэһээ бэрхэ холодильниг байна.
Чигчи. Яаха болонобибди энэ 15 үндэгөөрөө?
Гүүглэй. Зай, внимательно хаража, запомнить боложо зогсоорой. Тэрэ үнөөхи хотоотоео наашань үгэ. 15 кайра шубуунайнгаа үндэгэ буталжа хотоотодоо хэжэрхи. Бишни хотоотынгоо хоолойень баряад байһуу. Заливай!
Чигчи. Заливадланаб! Багтахань гээшэ гү?
Гүүглэй. Без паники. Багтаагүй һаань, сахали шубуунай хотоото олдоогүй юм һаань, хамаагүй бугыншье, баабгайншье нарин ута гэдэһэ сэбэрлэжэ угаагаад, хатаажа абаад, гагарын гү али кайра шубуунай үндэгэ хэжэ халуун уһан соо бусалгажа, ПАВАЛЙААН нэрэтэй керек арадай заншалта хоолоор айлшадаа хүндэлжэ, керек арадай дуунуудые дуулалдажа, хэсэ хэнгэрэгээ наншажа, гагар шубуудай хатар хатаржа, садатараа эдеэлжэ, зугаалжа байхыетнай манай баян остоолдо уринабди!
Чигчи. Хүндэтэ радиошагнагшад, ерэгты манайда! Дуугаа дуулалдая, шашалдая, шууялдая! Приятного амтатита! Уулзахабди!
Гүүглэй. Баяртайнууд! Уулзатараа!
Дамжуулга бэлдэгшэд:
Зохёон найруулагша – Хүүхэлдэйн «Үльгэр» театрай уран һайханай хүтэлбэрилэгшэ Жалцанов Эрдэни
Чигчи – “Үльгэр” театрай зүжэгшэн Рабданов Даша
Гүүглэй Мэргэн – Буряад театрай зүжэгшэн Солбон Субботин
Абяа найруулагша – Юмов Булат
Гараhан дамжуулганууд
Гараhан дамжуулганууд