МАНСИ АРАДАЙ САЛАМАТ

«Шууялдая буряадаараа» хори аялгаар
Ород Уласта ажаһуудаг арадуудай эдеэ хоол тухай “Шууялдая буряадаараа” гэһэн дамжуулга Юрэнхылэгшын соёлой үүсхэлнүүдэй грантын туһаламжаар Буряад ФМ радио, ВАРК хоёр хамтаран бүтээбэ.

МАНСИ.
САЛАМАТ

Чигчи. ПАСЯ ОЛЭН, хүндэтэ радиошагнагшад! УЩА УЛАТЫ, миний һургуулиин нүхэд, хүбүүд, басагад!ВУЩА ВЭЛАТЫ, хүндэтэ Гүүглэй багша!
Гүүглэй. ПАСЯ ОЛЭН, хүндэтэ ради-шагнагшад! ВУЩА ВЭЛАТЫ, эрхим хүндэтэ миний бишыхан нүхэр Чигчи!
Чигчи. Битнай таанадаа МАНСИ хэлээр мэндэшэлжэ байнаб!
Гүүглэй. Ойлгооб, манси хэлэн битнай һайн мэдэхэб! Внимательно, анхаралтайгаар шагнагты, манси хэлэн дээрэ үлгын дуун.
(Ударение всегда падает на первый слог.)
 
Ӯлылап – колыбельная. Үлгын дуун.
Сӯйпил яныт пыгквем,
Сэмыл атыӈ мань
посыгквем.
Писиӈ –  саныӈ апат вос
хосгавен.
Халь тов хансаӈ āпат вос
оявен.
Вит, вōруй алнэ
няврамаквем.
Нэпак хаснэ, ванэ
ятилаквем.
Лаглагын, катагын вос
апрамēг,
Самагын ос номтын
элаль вос такмēг.
Хӯрум пис нуй халыӈ
мольсяӈыл,
Ос кит тōр ярмак супыл
Хотьютын йинавем,
юнтавем?
Сянюм хосыт маставем.

Чигчи. Юун гэжэ уншаабта? Ород гү буряадаар оршуулгыень хэлэжэ үгыт, багша!
Гүүглэй.
Колыбельная песня.
 Как брусничный лист, мой сыночек.
 Черноволосый мой дорогой.
 В берестяной люльке с орнаментом
 Берёзового сучка.
Засыпай, засыпай, мой сыночек.
Хорошим охотником,
 рыбаком ты будешь.
Всё ты будешь знать и уметь.
 Ноженьки твои пусть крепнут.
Ум и глаза твои пусть крепнут.
Кто тебе сшил малицу красивую,
Кто тебе сшил шёлковую рубашку?
Мама дорогая тебя одевает.

Чигчи. Хр-хрр. . . хрр-хррр.
Гүүглэй. Чигчи! Чигчи! Унташаба лэ. Чигчи, һэрииш! Юундэ унташабаш?
Чигчи. Ой! Ай! Юун бэ?! Би хаана байнабиб?1 Та хэмта? Ой! Гүүглэй багша! Та юу эндэ хэжэ байнабта?
Гүүглэй. Чигчи, шимни унташоолши.
Чигчи. Би унташоо гүб? Ой, даже өөрөө не понял! Юундэ унташоо гээшэбиб?
Гүүглэй. Миний манси арадай үлгын дуу дуулажархихадам, хүлөө аятайханаар жыгээд унташоолши.
Чигчи. Хурхираа гүб?
Гүүглэй. Почти.
Чигчи. Почти хурхираа,  али почти хурхираагүй гэжэ гү?
Гүүглэй. Почти хурхираагүйш. Чуть-чуть.
Чигчи. Хрм-хрм, – гээд гү?
Гүүглэй. Хвш-хвшшии пффффук, – гээд.
Чигчи. А, если миний ХВШ-ХВШШИИ ПФФУК, – гэжэ хурхираа һаа, значит би почти хурхираагүйб. Но танай дуулаһан үлгын дуу гоё аялгатай дуун байгаа. Даже зүүдэ хаража үрдеоб. Тундра дунда бинь буга-оленье упряжка соо һуугаад даража ябанаб даа. Гэнтэ тэнгэри дээрэ Севернэ Сияни ялагас гэжэ гэрэлтэшэбэ. Һүниин харанхы байһанаа гэнтэ һаруул үдэр болошобо. Би  даражал ябанаб. Хойшоо харан гэхэдэм, хойноһоом арбаад шоно гүйлдэжэ ябана. Шүдэнүүдээ тас-тас гэжэ дуугаргажа, шүлһөө гоожуулжа гүйнэд. Би  ута ХОРЕЙ модоороо бугануудаа таһа шабхуурдажа үшөө хурданаар гүйлгэбэб. Шононууд хоёр тээшээ хубааржа, намайе окруженидэ оруулхаяа забдаба.
Гүүглэй. Харгы замаа мэдэхэ байгаа хүн гүш?
Чигчи. Үгыб даа. Вообще в первый раз энэ харгыгаар гүйлгэжэ ябааб.
Гүүглэй. Зай, саашань юун болооб?
Чигчи. Саашань гэхэдэ, скорость миний почти зуун хорин километр в час гаргажа ябааб!
Гүүглэй. Ничего себе, оленьнууд тиимэ хурданаар гүйдэг юм гэжэ мэдээгүйлби.
Чигчи. Б итнайшье тоже мэдээгүйлби! Зай, тиигээд, нэгэ вожак шоно миний шаргыем хүсэжэ эхилбэ. Нүгөөдэнь хойноһоом гүйлдэжэ ерээд, ноздря в ноздрю миний оленьнуудтай зэргэсэжэ гүйлдэбэ. Нэгэниинь олень дээрэм һүрэжэ, нюрган дээрэнь һуушаба. Потом үшөө нэгэ шононь нүгөө олень дээрэм прыгать болоод мордошобо. Үшөө гурбан шоно миний шаргандам шүдөөрөө аһалдажа шэрэгдэжэ байба. Үшөө гурбан шоно һүрэжэ \эшарган дээрэм һуушаба. Вожак шононь хажуудам зэргэлээд һуушаба. Тиигэжэ булта харайлданабди . . . нэгэ шарга соо булта һуушанхайнууд.
Гүүглэй. Шононууд шамда аһалданагүй гү?
Чигчи. Вожак шоно нам руу хаража, шүдөөрөө хабиржа, шүлһөө гоожуулжа һууна. И вдруг!
Гүүглэй. Яагааб?! Хазажархео гү?!
Чигчи. Үгы! Тэнгэри дээрэһээ абяан лужаганатар наяршаба даа, хөөрхыш. ТОРУМ АШИ манси арадай тэнгэриин бурхан нам руу ялагас байтар бэлтытэрээ бэлтэгэнэсэ хараад, – МУЙ ВЕРЛАН ПОХЭМ? –  гэжэ, юу хэнэбши эндэ, хүбүүн, гэжэ асуужа байна. Тиихэдэнь би манси хэлэеэ голгүй мартажархеод, буряадаараа харюусабаб, – хүлисэгты, бурхан ТОРУМ АШИ, битнай буряад-монгол арад түмэнэй аша хүбүүн Чигчи гээшэб! Нютагаа бусажа ябанаб! Төөришөөд,  харгы замаа алдажархёоб! Туһалыт, зүб харгыдам оруулжа үгыт! Шоно намайе барижа эдихэнь! Абарыт! –  гэбэб. Тиихэдэм,  – ТОРУМ АШИ бурхан иигэжэ наяруулжа дуугарба, – Зай, хүбүүхэн, буряад-монгол нютагайнгаа миний аха-дүүнэртэ, бурхадта, сахюусадта, сабдагуудтаа ТОРУМ АШИ һаа сахилгаан халуун,  тэнгэриин үндэр мэндэ хүргөөрэй! Эдэ шононууд шамайе үдэшэжэ байнад гээшэ. Миний түшэмэлнүүд гээшэ! Шамда гэмэ зэмэ хэхэгүй! Маа, бари, энэ шамда бэлэг, – гэжэ наяр ан дуугаржа, гартам энээние барюулжархиба. Урдаһаань, - АТТЬО! –  гэжэ баярлалаа гэбэб. Бурхан ТОРУМ АШИ дуугарба,  – Чигчи, баяртай! Шамда, манси арадһаа бэлэг! ЗЭВЫДЖЫД АТТЬО, – гээд тэнгэридээ хайлан, хайлан хайлашаба.
Гүүглэй. Аэй, даа, ямархан кино шэнги блокбастер зүүдэн гээшэб! Ямар бэлэг шамда үгөө юм, харуулыш маанадта!
Чигчи. Бэлэг?! Үгы, багшаа, зүүдэн ха юм. Зүүдэн соомни бэлэг баряа ха юм.
Гүүглэй. Ааан, зай, понятно. Шимни үльгэр зохёоходоо бэрхэлши.
Чигчи. Багша, ханта манси хоёр арад юугээрээ илгаатай юм, али нэгэ арад юм гү?
Гүүглэй. Манси арад бол мүнөө сагта 12 269 хүн байдаг. Финно-угор арадай бүлгэмдэ ородог. Ханты-Мансийн тойрогто ажаһуудаг юм. Свердловско область, Пермский Край нютагуудаар ажаһуудаг. МАНСИ – гэхэдээ ХҮН, ЭРЭ ХҮН гэжэ нэрэнь болоно. Василий Кандинский, Россиин уран зурааша, живописец, график, теоретик изобразительного искусства, один из основоположников абстракционизма, бүхы дэлхэйдэ мэдээжэ художник манси шуһатай байгаа юм. Нерчинскэ купецүүдэй угтай, сибирийн каторжангуудһаа гаралтай, хулинсаг хүгшэн эжынь хамнигадай Гантимурова хатан байгаа юм. Кандинска бүлэгэй нэрэнь манси тайшаануудай Кондинска нэрэһээ гаранхай. 
Чигчи. Ямар һонирхолтой юм. Эндэшье, тэндэшье суглуулжа успелээ, шустрэ хүн байгаа юм байна.
Гүүглэй. Котильаги Ромбандеева гэжэ ехэ эрдэмтэн, финно-угровед, манси хэлэнэй специалист, манси-ород, ород-манси хэлэнэй толи эмхидхэһэн, филологиин доктор, «Героический эпос манси» ном судалгаа хэжэ бүтээһэн Евдокия Ромбандеева гэжэ эхэнэр байгаа юм.

https://my. mail. ru/music/search/%D1%85%D0%B0%D0%BD%D1%82%D1%8B%20%D0%BC%D0%B0%D0%BD%D1%81%D0%B8
Дорожка 1. Песни народов Ханты и Манси

Чигчи. Иимэ бага арадай дунда иимэ эрдэмтэй хүн түрэдэг байгаа юм байна.
Гүүглэй. Тиимэ даа, Чигчи. Зай, ши бидэ хоёр манси арадай САЛАМАТ хэжэ туршая.
Чигчи. УРРРА, САЛАМАТ! Минии эгээ дуратай эдеэн! Зай, ямар ингредиент бэлдэхэмнибиб?
Гүүглэй. МАНСИ САЛАМАТ! Тахяа гү нугаһан гү, ямарынь байнаб, гарга наашань.
Чигчи. Так, тахяамнай курица бэзэ!
Гүүглэй. Или петух!
Чигчи. Петухнай эрэ тахяа! Нугаһан утка бэшэ аал? Зүб гү?
Гүүглэй. Нугаһан –  утка! Монголоор НУГАС ШУВУУ!
Чигчи. Зай, шэдитэ манай холодильниг, сим-сим, үүдээ нээгыш! О, миний үгэ дууланал! Үүдэн нээгдэшэбэ. Дүүрэн продукт харагдашаба. Галуунайшье тушка байна, индюк тээ тэрээхэн углуу соо һууна. Куропатка, чибис, бибис, хайлгана. О, утка! Нугаһанай тушка олдобо. Багша, олооб. Иимэ тушка болохо гү?
Гүүглэй. О, как раз! Наашань үгэ. Нугаһаяа угаажа ерээд, бүхэлеоронь шанажархиха хэрэгтэй. Нэгэ стакан талха-мука хэрэгтэй. Дабһан. Зөөхэй гү, али сливочно тоһон.
Чигчи. Зөөхэй байна. Нэгэ ведро болохо гү?
Гүүглэй. Юу нэгэ ведро гэжэ? Уһан гү?
Чигчи. Зөөхэй.
Гүүглэй. Нэгэ аяга зөөхэй хүрэнэ аабдаа.
Чигчи. Зай, тогда ведроогоо саашань болгоё.
Гүүглэй. Нугаһанайнгаа түүшхэ шанабабди. Дабаһалаабди. Түүшхэеэ гаргажа яһыень мяханһаань абажа, жэжэхэнээр хэршэжэ абая. Талхаяа хүйтэн уһан соо худхажа хээд, шүлэн руугаа хээд худхажархигты. Тиигээд нугаһанайнгаа мяха шүлэн руугаа хэжэ, үдхэртэрнь бусалгажа, каша болоторнь худхаад, галһаань абажа гаргаад, дээрэнь зөөхэйгөө гү али сливочно тоһоо нэмэжэ остоол дээрээ табаглажа табигты. МАНСИ САЛАМАТ бэлэн!
Чигчи. Ууу, ямар һонин заншалтай саламат гээшэб! Эдижэ туршахамнай гү?
Гүүглэй. Түрүүн остоолоо бэлдэе. Айлшаднай ерэхээ байна.
Чигчи. О, айлшад опять ерэхэнь гү! Опять намда бэлэг асарха! Ура! Зай, хүндэтэ радио-шагнагшад, түргэн ерыт манайда. Бэлэгүүдээ бү мартаарайгты!
Гүүглэй. Приятного амтатита, хүндэтэ радиошагнагшад! Уулзахабди!
Чигчи. Уулзая, шашалдая, зугаалдая, шууялдая! Шамдагты! Приятного амтатита! Уулзатараа!

Дамжуулга бэлдэгшэд:
Зохёон найруулагша – Хүүхэлдэйн «Үльгэр» театрай уран һайханай хүтэлбэрилэгшэ Жалцанов Эрдэни
Чигчи – “Үльгэр” театрай зүжэгшэн Рабданов Даша
Гүүглэй Мэргэн – Буряад театрай зүжэгшэн Солбон Субботин
Абяа найруулагша – Юмов Булат