«Шууялдая буряадаараа» хори аялгаар
Ород Уласта ажаһуудаг арадуудай эдеэ хоол тухай “Шууялдая буряадаараа” гэһэн дамжуулга Юрэнхылэгшын соёлой үүсхэлнүүдэй грантын туһаламжаар Буряад ФМ радио, ВАРК хоёр хамтаран бүтээбэ.
ИНГУУШ АРДЫН
ЧАПИЛЬГАШ
Чигчи. Моаршал, хүбүүд, хүүхэд! Эйр дик хейль, хүндэтэ радиошагнагшад!
Гүүглэй. Ди дик хейль, бишыхан Чигчүүдэй! Эйр дик хейль, хүндэтэ радиошагнагшад! Ас-алам алайкум! - гэжэшье мэндэшэлдэг юм, ингуушууд, хүндэтэ айлшадаа, аха аханараа! Моаршал гэжэ мэндэшэлдэг юм залуушуул нүхэдүүдээ.
Чигчи. Моаршал гэхэдээ – привет! – гэнэд. Мэндэ-э, короче! Эйр дик хейль гэжэ заншалта мэндэшэлгэ юм. Сайн байнуу, гэнэ!
Гүүглэй. Зай, Чигчи, эйр дик хейль! Шимни дорюун зандаа, позитивтэй, нюдэндөө галтай, духандаа согтой ябадаг, хүн зондоо жэшээ боложо, молодесс хүбүүн байнаш! Так держать!
Чигчи. Дяль Ряз хейль, вотии! Бурхан таниие хараг, Гүүглэй вотии!
Гүүглэй. Вотии гээшэш ородоор ДЯДЯ болоно. Дядя Гүүглэй гэжэ хэлэбэш.
Чигчи. Гүүглэй багша гэжэ хэлээб вообще-то.
Гүүглэй. Зай, дүү хүбүүшхэ, ингуш арад тухай юу мэдэхэбши?
Чигчи. Ингуш арад Кавказай арадуудай нэгэн гэжэ мэдэхэб. А үшөө футболист Магомёд Оздоевые мэдэхэб. Питерэй «Зенидэй» полузащитник.
Гүүглэй. Ух ты, үшөө хэдүүдые мэдэхэбши?
Чигчи. Рахим Чахкиев боксерые мэдэхэб. 2008 ондо Пекиндэ олимпийскэ чемпионой мёдальда хүртөө юм.
Гүүглэй. А Юнус-Бек Евкуров – генерал-лейтенант Российской армии, десантник, экс-глава Ингушетии, герой России, тиимэ хүн тухай дуулаа һэн гүш?
Чигчи. Үгы.
Гүүглэй. Мүнөө министерство обороны России, заместитель главы ведомства. Руслан Аушев – герой России, воин-афганец, Первый Президент Ингушетии.
Чигчи. О, тиимэ гү! Та эдэ хүнүүдтэй танил юм гүт?
Гүүглэй. Танил. Арбан жэлэй саада тээ Ингушети нютагаар туристическэ путевкоор ябаад ерээ һэмби. Кавказ гээшэш гоё газар байна. Самоледһоо буужа успелээгүйдэм Евкуров генерал хадаг баринхай юумэн урдам зогсожо байба.
– Амар мэндэ, хүндэтэ Гүүгэл Мэргэныч! Фу деш да шо! Могаш дий шо! Аян замдаа һайн ябажа хүрэбэ гүт? – гэжэ намайе хүндэтэйхэнөөр угтажа, лимузин машинадаа һуулгажа Магас ниислэл хото хүргэжэ, 5 одото буудал соо буулгажа үгөө бэлэй. Оройнь хада уулатай газар абаашажа, ресторан соо ёһотой ингуш хоолоор хооллулжа хүндэлбэ гээшэ. Олон тост-юрөөл хэлэгдээ, олон һайхан дуу дуулагдаа, халуухан айраг, тараг уугдаа. Шүлэг уншагдаа. Нэгэ шүлэг ингуш хэлэн дээрэ сээжэлдэжэ абааб. Танда мүнөө уншаад үгэһүү. Ингуш классик поэт Джемалдин Яндиевэй шүлэг.
Со вайча лоамашка
Лайча дек,
Готтача уйренца
Сийрда тоа сег.
Со вайча лоамашка
Шурий шовдаш сувс,
Айкханга сатувсаш
Айкха цувз.
Цига, найна дог санна,
Фо цена да,
Йиий уйла санна,
Сигале кайга я.
Михца кувсаш,
Галаш яйгача,
Вахарах хьогаш,
Са да вайхача,
Сайга сай
Йехача хана,
Лайча лайчанга
Кхайкача хана,
Елаенна вайв со
Са мискача нанас.
Чигчи. Һонин дуутай хэлэн байна!
Гүүглэй. Түрэл нютагни – гэжэ шүлэг.
Среди гор, где я родился,
Песня сокола слышна,
И рассвет нагромоздился
Яркой молнией дыша.
Среди гор, где я родился,
Бродят млечные ручьи,
Зверь без зверя притаился
И скулит один в ночи.
Пряный воздух в тех ущельях,
Как и сердце мамы - чист.
Словно мысли девы в келье,
Небосвод в горах лучист.
Там, где башни спорят с ветром,
Где отец мечтал и жил,
В час, когда на рев ответный
По тропе олень спешил,
Под тревожный соколиный
Переклик на склоне дня,
Родила с улыбкой милой
Мама бедная меня.
Чигчи. Вах-вах-вах! Шүлэг зохёодог хүнүүд миний һанахада, миинтэ? (юрын) хүнүүд бэшэ гэжэ һанадагби. Яажа тархи соонь иимэ гоё үгэнүүд шүлэг боложо гарадаг гээбэш? Манай аба шүлэг зохёодог. Эжыдэм зохёоһон шүлэгүүд бии, мааанадта, үхибүүдтээ зорюулжа зохёоһон шүлэгүүд бии, түрэһэн нютагтаа зорюулагдажа зохёоһон шүлэгүүд бии юм. Баһал бэрхэ поэт гэжэ хүнүүд хэлэдэг. Тиибэшье шүлэг зохёохо бэлиг талааниинь намда хүртөөгүй юм. Би хоёршье үгэ гоёор холбожо шададаггүйб.
Гүүглэй. Туршаа хүн гүш?
Чигчи. Туршааб. Вот, шагнагты даа, һаяхана зохёожо туршаһан шүлэг.
Хабар ерэбэ,
Саһан хайлаба.
Наран гараба,
Дулаан болобо.
Позорище бэшэ аал, а, багша?
Гүүглэй. Позорище бэшэ, талантище! Удхатай, гоё шүлэг зохёогоош. Үдэр бүри бэшэжэл бай, талаан бэлигээ хурсадхажа бай. Нэгэ мэдэхэдэ томо поэт болохош, бүхы Буряад Уласта мэдээжэ, хүндэшэ ирагуу найрагша болохош.
Чигчи. Та этигэнэ гүт?
Гүүглэй. Этигэнэб, Чигчи, бүхы сэдьхэл зүрхөөрөө этигэнэб! Зай, ши бидэ хоёр ингүүш арадай заншалта блюдэ бэлдэхэ гэжэ хөөрэлдэжэ эхилээ бэлэйлди. Ямар блюдэ хэхэмнэйб, Чигчи?
Чигчи. ИНГУШ ЧАПИЛЬГАШ!
https://web. ligaudio. ru/mp3/%D0%B8%D0%BD%D0%B3%D1%83%D1%88%D1%81%D0%BA%D0%B0%D1%8F%20%D0%BD%D0%B0%D1%80%D0%BE%D0%B4%D0%BD%D0%B0%D1%8F
Дарида да. Ингушская народная
Гүүглэй. Ингуш чапильгаш гээшэмнай вайнах лепешка юм. Ингушууд Кавказай ВАЙНАХ гэжэ нэрэтэй арадуудай бүлгэмдэ ородог. ВАЙ – манай, НАХ – хүн. МАНАЙ ХҮНҮҮД, МАНАЙХИД гэһэн удхатай. Чечен-ингушуудэй айл ТЕЙП гэжэ нэрлэдэг. Ингушууд мүнөө 444 833 хүн Росси гүрэндэ ажаһуудаг. Турцидэ 85 мянган хүн. Сиридэ 35 мянган хүн. Иорданида 25 мянган. Ливанда 20 мянга. Казахстанда 15 мянган хүн.
Чигчи. Олон хари гүрэнүүдээр тарашанхай юм байна. Нэгэдэжэ суглараа һаа хэды болошохо гээшэб.
Гүүглэй. Зай, Чигчи, тооложо һуухын орондо ИНГУШ ЧАПИЛЬГАШ лепешко барижа эхилэе. Ингредиент ямар хэрэгтэйб гэхэдэ; кефир – 500 мл, мука пшеничная, дабһан – 1 сайн халбага, сода – 1 сайн халбага.
Чигчи. Начинкадань юу хэрэгтэйб?
Гүүглэй. Начинкадань творог – 400 грамм, ногоон петрушка, укроп. 1 үндэгэ. Сливочно тоһоор лепешкоео түрхихэбди.
Чигчи. Ингредиент бэлэн. Эхилэе, багша!
Гүүглэй. Кефир, пшеничнэ талхан, дабһа нэмэжэ, сода, бултыень худхажа зуураад тесто болгоё. Талхамнай зөөлэн болохо хэрэгтэй. 15-20 минута амаржа хэбтэг.
Чигчи. 15 минута соо баю-баю, һажажа хэбтэг энэ табаг соо.
Гүүглэй. Начинкаяа хэе. Творогоо бажуужа, үлүү шүүһыень гаргажа хаяад, дабһа нэмээд, түүхэй нэгэ үндэгөө, жэжэхэнээр хэршэгдэһэн ногоогоо, петрушка укропоо нэмэжэ худхажархиха.
Чигчи. Худхажа байнаб, багша, харана гүт! Һайнаар худхана гүб?
Гүүглэй. Красавчик!
Чигчи. Вселеннын красавчик гытэ!
Гүүглэй. Юртэмсын красавчик! Зай, бү отвлекаться боло. Талхаяа 7 хубаажа, шарик болгожо мухарюула.
Чигчи. Колобок болгожо мухарюулха гү! Колобок-колобок, би шамайе эдихэм! Бү эдиш намайе, би колобок бэшэб, би ЧАПИЛЬГАШ гэжэ нэрэтэйб! Чапильгаш-чапильгаш, би шамайе эдихэм! Бү эди намайе, би түүхэй талханби.
Гүүглэй. Зай, Чигчи, тэрэ колобогуудаа раскатать болгожо хабтайлгаад, дундань, бууза хэжэ байһандли начинкаяа томо халбагаар хэжэ абаад, талхаяа захаарнь яг бууза шэмхэжэ байһандли шэмхээрэй.
Чигчи. О, энэмнай буряад бууза боложо байна бэшэ аал!
Гүүглэй. Дээрэхи һүүлыень мушхажа шэмхээд, досоошонь даражархи.
Чигчи. Во, ёстой буряад бууза болошобо.
Гүүглэй. Мүнөө энэ естой буряад буузаяа естой ингууш Чапильгаш болгожорхихобди. Пищевой пленкоор хушажа, скалка гартаа барижа гамгуй раскатать болгожорхи.
Чигчи. Юу!!! Раскатать?! Иимэ гоё буузаяа гү?!
Гүүглэй. Чигчи, ши бидэ хоёр бууза хэнэгүйбди. Ингуш Чапильгаш хэжэ байнабди. Скалкараа даража хабтайлгажархи. Лепешко болоторнь хабтайлга.
Чигчи. Хайран буузамни. Буузамни, хүлисыш намайгаа. Нүгэлтэй юумэ мүнөө хэхэм. Шамаяа хабтайштар хабтиилгахам. Прости!
Гүүглэй. Зай, амтатай лепёшка боложо байна. Сковородка халаажа ерээд, лепешкэеэ шарая. Хоёр талыень һэлгэжэ байгаад шараха хэрэгтэй. Дээрэнь сливочно тоһоороо түрхёод, лепёшкэнүүдээ шаража дээрэ дээрэһээнь ябталжа обоолоод, полотенцээр хушаад остоол дээрээ табигты. Ингуш ЧАПИЛЬГАШНАЙ бэлэн болоо. Остоолдоо һуужа ингуш ЧАПИЛЬГАШтай танилсая. Хүндэтэ радио-сонсогшод, манайда ерэжэ айлшалагты. Дуунуудаа дуулая, һониноо хөөрэлдэе, шууялдая, шашалдая! Садатараа эдеэлэе! Приятного амтатита!
Чигчи. Үхибүүд, эжы абанар, ингуш ЧАПИЛЬГАШ хэжэ туршагты. Амтыень үзээ һаа хэзээдэшье амтыень мартахагүйт! Манайда ерэгты, уринабди! Уулзатараа!
Гүүглэй. Уулзахабди, баяртай!
Дамжуулга бэлдэгшэд:
Зохёон найруулагша – Хүүхэлдэйн «Үльгэр» театрай уран һайханай хүтэлбэрилэгшэ Жалцанов Эрдэни
Чигчи – “Үльгэр” театрай зүжэгшэн Рабданов Даша
Гүүглэй Мэргэн – Буряад театрай зүжэгшэн Солбон Субботин
Абяа найруулагша – Юмов Булат
Гараhан дамжуулганууд
Гараhан дамжуулганууд