ЧЕЧЕН ЯСТАНЫ ХАЛВА

«Шууялцая буряасаараа» сартуул аялгаар
Олон ястаны эдиж уудаг хоол тухай “Шууялцая буряасаараа” гэсэн дамжуулга Орос Уласы Юрэнхылэгчийн соёлы санаачилгын грантнуудай тусаламжаар Буряад ФМ радио, ВАРК хоёр  хамтаран бүтээбэ.

ЧЕЧЕНГУУД
АМТАТАЙ ХАЛВА
Чигчи. Мир вам, эрхим хүндэтэ радио-чагнагчад! Де дик дойл, хүвүүд-хүүхэд! Салам алейкум, буряадууд! Де дик дойл, хүндэтэ Гүүглэй багша!
Гууглэй. Тайван-тайван, Чигчи! Де дик дойл, хүндэтэ радио-чагнагчад! Чигчи дүү хүвүүшка таанадаа чечен хэлэндээр мэндэчилж байна! Салам алейкум, мир вам, танда, бүхы чечен арад зон! 
Чигчи. Де дик дойл, хүндэтэ чеченгууд! Бэдэн буряадууд чеченгуудтэй түрэл-саданар болон бэшүүвд, багша?
Гууглэй. Хаанаас түрэл-саданар болочоо хумд, Чигчи?
Чигчи. Авам үцгэлдэр манай хүршэ дядя Мадаевтай бүхы шүнео спорилоо, чеченгууд бэдэ буряасуудтай родственникууд гэж, түрэл-саданар гэж!  
Гууглэй. А, энэ зугаа үнины манай буряасууды дунда явадаг. Дуулаа сэн гүч, манай буряад айлы овогуудые тооловол; Айдаев, Абаев, Алсаев, Асаев, Асалханов, Багаев, Банаев, Бадиев, Бадуев, Бараев, Баратаев, Басаев, Батаев, Басанов, Бороев, Будаев, Бураев, Бухаев, Дагаев, Дадуев, Дамбаев, Дудаев, гэхэ мэтэ, чечен ардын овог нэрэнүүдтэй адил юм. 
Чигчи. Воот, таанар  өөснөөн мэдэж байгаад, один в один гэж хэлжэйнат! Значит, тыгээвол түрэл-саданар болоновд! Может, давным давно урдын-урда цагта, урдын урда временидэ, чечен буряад хоер арад хамта нэгэ арад байсанаа, чеченгүүд тышэ Кавказруу нүүж явачоо. А буряасууднай эндээ нютагтаа үличөө.
Гууглэй. А юундэ чеченгүүд гэнтэ ни с того ни с чего тышээ явачоо юм? Ава чинь зугаал үгөөгүй гү?
Чигчи.  Ава үцгэлдэр дядя Мадаевтай хяа спорилж, - урдын урда цагта нэгэ айлы аха дүү хоер эвтэй эетэй байдалаар байдаг байга юм гэж зугаалаа. Тэгээд ахань Буряадай гэж нэрэтэй байгаа юм хадаа. Дүүнь Цэцэн гэж нэрэтэй ехэ сонор ухаантай цэцэн хүвүүн байгаа бэшэмүү. Нэгэтэ Буряадай Цэцэн дүү хүвүүнтэйгэй агнуури хииж яваад, Саяан үндэр уулаар ан гүрөөс олзолж, алтан эвэртэй бугатай уулзачив юм үү дээ. 
Гууглэй. Чигчи, энэ үльгэр хэн зугаалж үгөөв чамад?
Чигчи. Эцэгэм зугаалжэйн үцгэлдэр дядя Мадаевта.
Гууглэй. Эцэгыч сайн мэдэхэв. Үшөө тот пантазер байха. Зай, пока зугаалж байтарч, нэгэ чихээрээ пантастическэ үльгэрыч чагнаж, нүгөө гараараа чечен арды халва бэлэсхые ингредиентуудые бэлэсч байсав.
Чигчи. Зай, тыгээд лэ хоер аха дүүнармнай алтан эвэртэй буга харжишоод бооцолдов гээч. Би түүрүүн харжишоов, миний олзо болов, - гэж Цэцэн дүүнь хашхарчэйн даа. Үгы дээ, бии түрүүн харжишоов, миний олзо болохо гэвэ  дээ ахань. Ты тыгэсээр хоюулаа хэрэлдэчэв. Тэрэ үнөөхи бугаа марчишоод, харваж олзолоочгүй болоод, аха дүү хоермной барилдаж, бэе бэетэйгээ ноцолдож оров, хүлэс-баас цохилцож эхилвэ, нанчалцаж захалва. Ой хүвшөөр аан-таан, шууяан-тачганаан, үндэр хабцагайн чулуу хобхорч доошоо мухариж унав, үндэр хуша модонууды оройгоос самар борвоцоо мүндэр шэнги тархи дээрэнь унав. Алтан эвэртэй бугань үнины үгы болчоод, только след простыл.
Гууглэй. Ага, чагнаж байнав, ехэ сонин үльгэр зугаалвач. Чечен халва хиихэ гээ бол, мука- гурил хэрэгтэй, 750 грамм. Сахарное печенье – 500 грамм. Ванилин – 1 томо халвага. Давас нэгэ шэпоткэ. Тос сливочнэ – 500 грамм. Зай, үльгэрөө цаашань үргэлжэлүүл.
Чигчи. Зай гэж, тыгээд лэ, чечен халваамнай... Ой, то есть , Цэцэн хүвүүмнай ахадаа хяа цохюулж, нюур амаараа чус гоожуулж, хоер нюдэн доронь хүб хүхэ хүхэ бал, ахадаа  иигэж хэлэв гээч, - чамаас болж алтан эвэртэй буга алдавав, чамаас болж хоер нюдөөрөө харах арга үгы болвов, чамаас болж чамда гомдож, уурын ехээр уурта орож, гомдохын ехээр гомдож, түрэл дайдаа орхихом, түргэн эндээс арилхам, баруун хойшоо дарахам, Кавказ уула давахам, гэж хэлээд ахаасаа салж хурдан хүлөөрөө доошоо голлож үгы болчоо бэшэмүү.
Гууглэй. Ну и пантазер байна даа, папач! Таак, чагнаж  байнав, үшөө хэлэх емэч би гү? Би чинь зуураа чечен халва бэлэсч байнав. Чугун сковородка би гү, Чигчи?
Чигчи. Чугун сковородка байха. Томынь үү, дунда зэргыень үү?
Гууглэй. Тэрэ томынь наашань үгэжиш. Антипригарна покрытитэ гү?
Чигчи. Тымэ хадаа, антипригарна покрытитэ юм үү дээ. 
Гууглэй. Отлично! 500 грамм тосоо кастрюльдаа хайлуулж дээрэхи пенкынь аваж, тосоо сковородко руугаа хииж, буцалтарань халаажишые. Нэгэ чимхэ давас хаяад, нэгэ чимхэ гурил-мука контрольно шалгаж хаяж үзээд...  тэгээд, хүүвүүн, цаашань зугаал, чагнажайнав!
Чигчи. Засмотретья болчоов! Ямар амтатай үнэр гаржайн гээчив! Зай, цаашань зугаалсав. Аха дүү хоерной хүлэс-баас хэрэлдэж тарав гээч. Буряадай ахань дүүдээ иигэжэ харюуцав гээч, - алтан эвэртэ буга аха дүү хоеры хооронд яс хаяж, харын хара гомдолоор хоер тээшэнь салгаав, хорото санаагаар хорлож хатуу байдалда оруулав, аха дүү хоерые эвлэршэгүй дайчад болгож, айлы хоер хүвүүды эвтэй байсан байдалые, бута бяц салгааж, газар  түвиин хоер тээшэнь гамгүйгөөр хаяв. 
Гууглэй. Ямарч драматичнэ үльгэр зугаалж үгэвэч, Чигчи! Би иимэ үльгэр түрүүчынгээ сонсож байнав. Иимэ гайхалтай үльгэр эцэгэч хаанаас дуулсан болонов?
Чигчи. Эцэгэм үльгэрчин бэлэй дээ. Эцэгым эцэгэнь, эцэгын эцэгы эцэгэнь, прапрапра-эцэгэнь бултодоо үльгэрчид байга юмэл дээ. 
Гууглэй. Нээрээ тымэ бэлэй. Чигчи, чим потомственнэ үльгэрчин болжэйнч.
Чигчи. Багша, цаашань дуустарань зугаалж үгэсэв! Тыгээд, иимэ муу байдалда орож аха дүү хоерной хоер тээшээ салаж, хоер тээшээ тараа бэлэй. Буряадай ахань нютагтаа үлэж түвхинэж суугаа бэлэй. Цэцэн дүүнь Кавказруу очиж, кавказ арадууды дунда ЧЕЧЕН нэрэтэй болж тувхинэн мэндэ суугаа бэлэй.
Гууглэй. Невероятно сонирхолтой үльгэр зугаалж үгэвэч, Чигчи! Авадаа хэлээрэй, Гүүглэй багша ехээр восхищаться болоо гэжэ. Ямар изобретательнэ пантаазитэй үльгэрчин гээчивта гэжэйн гэж хэлээрэй. Шэнэ үльгэрнүүдые санаа амар сходу зохеож байха гээчич бэлиг талаан хэрэгтэй, томо тархи хэрэгтэй, чтобы бүхы пантаазинь багтаахын тула.
Чигчи. Бэдэн манай айлайхи бултодоо томо тархинуудтайвда.
Гууглэй. Тымэ байна, тухайлж байнав, харжайнав. Радио-чагнагчад, танай анхаралда үнөө чечен ардын аялгата дуу! Чагнаж авая! Чигчи, чим хатарха гээ вол хатараарай!  
Чигчи. Хатархав хамаагуй!
https://web.ligaudio.ru/mp3/%D1%87%D0%B5%D1%87%D0%B5%D0%BD%D1%81%D0%BA%D0%B8%D0%B5%20%D0%BD%D0%B0%D1%80%D0%BE%D0%B4%D0%BD%D1%8B%D0%B5%20%D0%BF%D0%B5%D1%81%D0%BD%D0%B8
Отдушинская. Вайнах
Чигчи. Багша, гоеор хатараа гүв?! Хараа гүт?!
Гууглэй. Хараав! Энэ дуу лезгинка бэшэлдээ. А чим үнөө лезгинка юундэ хатараа хүмч? Зай яахав, чамда ямар разница байв гээч, ямарч дуу тавяач бол, тэрэл лезгинкээ хатархач!
Чигчи. Нада хамаагүй! Хүгжим  лэ байгаа бол, нада хамаагүй! 
Гууглэй. Зай, Чигчи, чечен халвагаа хиижэ, радио-чагнагчадтаа рецептынь заажа үгэе. Тосондоо үнөө гурилаа, мукагаа аккуратно дозированно хиижэшые. Болгоомжотой байгаарай, халуун тос буцалж, үсэрч-цацаж, брызгалжа байна. Зай, мукагаа заа-заагаар адхаж бай. Би чинь томо халвагаар худхаж байхав.
Чигчи. Ой, брызгануул, тос! Ямар ууртай тос гээчив! Укусить болоо  гарым. Ой! Үшөө дахин укусил! Ой! Ой! Ой! Хяа хазаж байна! Хара шолмос! Ой!
Гууглэй. Гараа ава! Холо боло!
Чигчи. Ой! Ой!
Гууглэй. Чигчи! Цаашаханаа зогсоод бай! Юундэ тэрэ буцалж байсан тосоруу  хуруугаа хиинэвч!
Чигчи. Хайран хуруунууд минь хавасчоо! Пузыриться болжэйн!
Гууглэй. Галууны тос түрхих хэрэгтэй!
Чигчи. Холдилнигтам байхал естой юмсэн. Хоер литры банканда байхал юмсэн!
Гууглэй. Таак, олоов. Гараа наашань үгэ. Ханцыгаа шама. Пээ дээ! Хуруунууд чинь пузыриться болчоод байна. Зай, энэ галууны тос түрхижишые. Вот иигээд. Все, иигээд гарнууда үргөөд энэ креслондо амарч суу. Бараг болох.
Чигчи. Хоросчэйн хуруунуудам.
Гууглэй. Яава гээч, хоросхо. Мах хадаа хоросчил байха. Зай, энэ чечен халваагаа шараж дүүргэе дээ.
Чигчи. Ямар сердитэ, ууртай чечен халва гээчив!
Гууглэй. Чеченгүүды өөрын нэрэнь НОХЧИЙ гээд байха.
Чигчи. НОХЧИЙ. Үцгэлдэр авам хүршэ дядя Мадаевта, чеченгүүд Кавказы арадууды дунда юундэ НОХЧИЙ гэж нэрэтэй болоов гэж зугаалаа бэлэй. Буряадай дүү хүвүүн Цэцэн ангууч булгачин-хэрмэчин нохойтой байгаа юм. Ахатайгаа хэрэлдэж, ангууч нохойгоо дагуулж Кавказ руу явачисан юм. Тыгээд Кавказы арад ястан нохой дагуулж явдаг ангууч хүвүүнтэй уулзаж НОХОЙЧ, НОХОЙШО ЦЭЦЭН хүвүүн гэж нэрэ үгөө юм.
Гууглэй. Фантазер!!!  
Чигчи. Ойлгоов, багша! Тос не виноват, зэмэтэй бэшэ. Чечен халва тоже зэмэтэй бэшэ. Багша, юугээр тандаа тусалхамнивив?
Гууглэй. Хараж су тэндээ. Зай, гурил-мукагаа нэмэжэл байнавд.
Чигчи. Эжымнай иигэж манна каша чанадаг.
Гууглэй. Во-во, зүв хэлжэйнэч. Замбаа иигэж хиидэг манай захааминаархид. Гурил-мукагаа нэмэж зуураад халвагаараа худхаж-перемешивалхые бү мартагты. 
Чигчи. Сахарна печеньеэ хиих үү?
Гууглэй. Пүү шорт! Сахарна печеньеэ гурилдаа порошок болоторонь бутарааж нюдөөд худхаж нэгэ масса болгохо хэрэгтэй. Тыгээд талхаа халуун тосондоо  порци порцоор худхаж байгаад хиигты. Зай, тыгээд крем болоторонь худхаж аваад гаргаж ондоо гүнзэгы таваг руу хиижэшэгты. Дээрээсэнь сахараа адхаж худхаад, халуун дээрэнь халваагаа бажууж мүнцэгэрхэн формодо оруулж таваг дээрээ гоеож чимэглэж тавигты. Халвамнай бэлэн. Остоолоо бэлэс. Айлчадаа дууда.  
Чигчи. Ама хүрэж болох юм үү?
Гууглэй. Мээ, бари, ама хүрэ. Амтатай гү?
Чигчи. О, ямар амтатай халва болоо гээчив! Чечен халва бэлэн болоо! Хүндэтэ үхивүүд, гэры хозяйканар, ресторан-кафенууды тогоочид, энээхэн чечен халваагы рецепт хэрэглэж авагты. Приятного амтатита, радио-чагнагчад! Ерэгты манайда түргэн. Халуундань чечен халваагаасамнай хүртэлцэгты! Амтатай гээчинь аргагүй!
Гууглэй. Хүндэтэ радио-сонсогчод, ерэж хайрлагты манайда, остоол  тоорин сууж, хөөрүү зугаа зугаалж, сайхан дуугаа татаж, шашалцаж-шууялцаж суялдаа цугтаа!
Чигчи. Манай хотын элдив ястан, арад зон, татарнууд, чеченгүүд, оросууд, буряасууд, киргизууд, узбегүүд ерэгты манайда, шууялцая, хөөрэлцэе, зугаалая! Чечен халва эдие! Приятного амтатита! Уулзахавд!
Гууглэй. Уулзатараа!!!

Дамжуулга бэлдэгчэд:
Зохёон найруулагча –  Хүүхэлдэйн «Үльгэр» театрай уран сайханы хүтэлбэрилэгчэ Жалцанов
Эрдэни
Чигчи –– Буряад театрай зүжэгчин Ранжилова Ольга
Гүүглэй Мэргэн –– Жалцанов Эрдэни
Абяа найруулагча – Юмов Булат